زنان تاثیر گذار ایران:مهین افشار

۱ اسفند ۱۳۹۵

4 ساعت،19 دقیقه

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره ها گره خورده است، هر یک خشتی گذاشته اند تا سقفی پدیدار شده، خشت هایی که گاه به قیمت زندگی و جان شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده اند. و در تاريخ جهان بسيارى از زنان و مردان به دليل استعداد شگرف آنها براى تخريب و نابودى ساخته هاى ديگران تاثيرگذار نام گرفته اند. 

زنان ایرانی نویسنده برگ های بسیاری از کتاب تاریخ دویست سال اخیر ما بوده اند، چه به دليل تاثير مثبت بسيارى از آنها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما؛ و چه به دليل تاثير بعضى از آنها در تشويق به خشونت، گسترش جهل و جزم انديشى و سو استفاده از قدرت مالى و اقتصادى در جهت منافع خود. 

اين مجموعه ایران وایر يک مقدمه است. افرادى كه اسمشان در اين فهرست آمده، نماينده برخی اقشار جامعه هستند كه هر روز در ايران و كشورهاى ديگر بر زندگى خانواده و اجتماع خود تاثير مى گذارند. بديهى است همانطور كه اشاره كرديم همه فعاليت ها و یا تمام افراد حاضر اين مجموعه مورد تائيد ایران وایر نيستند، اما تاثير گذارى هيچ يك از افراد اين ليست را نمي شود كتمان كرد.

 اين ليست اولين سرى سلسله بیوگرافی های زنان تاثیرگذار ایران است که به مرور تکمیل می شود. مخاطبان ایران وایر پیشنهادات خویش برای غنای این مجموعه را با در میان بگذارند.

-------------------------

نخستین زن تاجر ایران با فروش جهیزیه تاجر شد

زهره ذوالقدر، شهروند خبرنگار

«مهین افشار» بخش زیادی از جهیزیه ای را که از خانه اجدادی «ملک التجار» به خانه شوهر آورده بود، فروخت تا توانست 40 هزار تومانی را که برای گرفتن نمایندگی های فرنگی لازم داشت، تامین کند؛ سرمایه ای که خیلی زود با دریافت «کارت بازرگانی» اتاق بازرگانی ایران، نام او را به طور رسمی به عنوان نخستین زن بازرگان در ایران ثبت کرد و میراث دار زنانی شد که پیش از او وارد عرصه اقتصادی شده بودند. افشار راه را برای زنان بازرگان و تاجری که بعد از او آمدند، باز کرد.

با آن که به استناد مدارکی که در اتاق بازرگانی وجود دارد، خانم افشار به عنوان نخستین زن تاجر ایرانی دارای کارت بازرگانی ثبت شده است اما نمی دانیم کی به دنیا آمده است و درباره پیشینه خانوادگی او هم اطلاعات زیادی در دست نیست. همین قدر می دانیم که نوه ملک التجار بوده و در مدرسه «ژاندارک» که توسط مسیونران فرانسوی اداره می شد، تحصیل کرده است. او در 28 سالگی با مهندس «افشار» که کارمند پتروشیمی بود، ازدواج کرد.

مهین خانم که منشی گروه «زنان ملیون» بود، کمی بعد از ازدواج تصمیم گرفت برای خود کسب و کاری راه بیاندازد و وارد کار تجارت شود؛ کاری که بسیاری از زنان پیش او انجام داده و توانسته بودند موفق شوند.

براساس آمار رسمی موجود و برمبنای نوشته منابع تاریخی، زنان حتی در دوره پرده نشینی نیز در عرصه اقتصادی وارد شده و بسیاری از آن ها سودهای کلانی را به دست آورده بودند.

آمار احصاییه دارالخلافه تهران در دوران ناصرالدین شاه نشان می دهد زنان زیادی در آن زمان دارای ملک و املاک بودند؛ زنانی چون «همدم السلطنه»، زن «ظل السلطان» که دختر کوچک تر امیرکبیر بود. او صاحب کاروان سرای ارامنه بود.
خواهر«پاشاخان» نامی هم بود که مالکیت یک دانگ و نیم از بازار زرگرها را در اختیار داشت. اما شاید مهم ترین منبعی که درباره آمار زنان تاجر وجود دارد، نتیجه سرشماری جمعیت ایران در سال 1248 است که توسط «نجم الملک» تهیه و به تفکیک جنسیت و وضعیت اقتصادی منتشر شده است.
در این آمار از جمعیت 14هزار و 256 نفری تهران، چهار هزار زن صاحب ملک بودند که بخشی از این زنان خودشان کاسب و تاجر به شمار می رفتند.

«انیس الدوله»، همسر ناصرالدین شاه تنها در بازار 9 دهنه دکان داشت. «فاطمه سلطان» نامی نیز کاروان‎سرایی داشت که در آن به تجارت مشغول بود. «حاجی مریم» هم زنی بود که 26 دهنه دکان در محله دولت تهران داشت که گفته می شود خودش هر ماه برای جمع آوری عوایدش می رفت. «نجم السلطنه»، مادر دکتر محمد مصدق نیز زمین های زیادی داشت و بیش تر در کار خرید و فروش زمین بود.

نامه های نجم السطلنه به برادرش «فرمانفرما»، مشکلاتی را که او در کار تجارت خود داشت، نشان می دهند. او در سال های پایانی عمر، نمایندگی آسانسورهای «دیبا» را به ایران آورد.
«فخرالدوله امینی»، دختر مظفرالدین شاه و مادر «علی امینی» نیز علاوه بر این که خود در کار تجارت وارد شده بود، با وارد کردن نخستین تاکسی ها به تهران، سیستم تاکسی رانی را به راه انداخت.

مهین افشار در چنین فضایی بود که با همان سرمایه اندک وارد تجارت شد. او بخشی از جهیزیه ای که به خانه همسرش برده بود را فروخت و آن را سرمایه زندگی کرد. در آن زمان جهیزیه زنان اهمیت زیادی داشت و هر دختری که می خواست به خانه بخت برود، هزینه بالایی برای جهیزیه هزینه می کرد. مهین نیز از این قاعده مثتنی نبود و با جهیزیه ای بالا به خانه بخت رفت؛ جهیزیه ای که سرمایه کارهای آینده او شد.  

از آن جایی که او نوه ملک التجار بود، درس تجارت را به خوبی می دانست و با سرمایه اندک خود و با اتکا به تجارب حرفه ای قبلی، به عنوان اولین زن موسس شرکت حمل و نقل، از سال36  کسب و کار خود را در مکانی اجاره ای (حدود 30 متر مربع) شکل داد. افشار نمایندگی شرکت هایی مانند «یورماستر اندون و یوخ» دانمارک و کارخانه های «آرو»، «سارازن»، «ساژ» و «اوهاندو بر» آلمان را هم گرفت. او هم چنین مدیریت شرکتی را داشت که در کار وارد کردن موتورهای دیزل، ژنراتور برق و ماشین های بزرگ و کوچک جوشکاری بود.

مهین افشار خیلی زود توانست با توسعه کارش در پنج بندر بزرگ دنیا مانند آمستردام، نوتردام، لندن، نیویورک و اَنتوِرب، کارگزاری حمل و نقل دایر کرد. گسترش کارهای تجاری مهین افشار باعث شد تا او به فکر دریافت کارت بازرگانی از اتاق بازرگانی بیفتد؛ او کارت خود را در سال 1336 دریافت کرد و به عضویت اتاق بازرگانی تهران در آمد.

 

اتاقی از آنِ تجارت

از تاسیس اتاق بازرگانی تهران و ایران در زمانی که مهین افشار عضویت آن را گرفت، سال های زیادی گذشته و تغییرات زیادی دیده بود.

از آن جایی که تجار نفوذ زیادی داشتند، در سال 1263 «مجلس وکلای تجار» به عنوان نخستین نهاد حامی تاسیس شد و پایه تمامی فعالیت های صنفی و تخصصی بخش بازرگانی را در ایران گذاشت. این نهاد که در شکل گیری مشروطه نقش مهمی داشت، توسط «حاج محمدحسین امین الضرب» بنیان گذاری شد و تا سال 1305 نیز با همین نام به کار ادامه داد.
در 16 مهر ماه 1305 این نهاد به اتاق تجارت تهران تغییر نام داد و در فهرست تشکل های وزارت بازرگانی به ثبت رسید و ریاست آن به «حاج امین اصفهانی» داده شد.«حاج میرزا ابوطالب اسلامیه»، «میرزا عبدالحسین نیکپور»، «فقیه التجار»، «آقامیرزا علی محلوجی» و «آقا شیخ حسین حریری» هم هیات نمایندگان آن را تشکیل دادند.

تا سال 1311 ریاست اتاق هم چنان برعهده حاج امین اصفهانی بود. در انتخابات بعدی اتاق، «حاج حسین مهدوی»، فرزند «امین الضرب»  ریاست اتاق را به عهده گرفت اما حضور حاج حسین مهدوی یک سال بیش تر دوام نداشت و سپس «عبدالحسین نیکپور» از سال 1313 تا سال 1335 به ریاست اتاق تجار انتخاب شد. در دوران ریاست نیکپور، اتاق تجار  بار دیگر نام خود را تغییر داد و براساس عرف بین المللی، عنوان «اتاق بازرگانی» برای آن انتخاب شد.

اتاق بازرگانی تنها به پشتیبانی از بدنه تجاری کشور می پرداخت و برهمین اساس، از مدتی قبل صنایع کشور نیز اقدام به تاسیس نهادی به نام «اتاق صنایع و معادن» کردند. سال 1336 پیش نویس طرح این اتاق جدید چندین بار تقدیم مجلس شد. در این زمان بود که مهین افشار به عنوان یکی از بازرگانان درخواست عضویت در اتاق تهران را داد و راه را برای حضور زنان دیگر در عرصه رسمی اقتصادی باز کرد.

مهین افشار هم چنین زمانی تصمیم گرفت تا به عنوان نماینده به مجلس وارد شود. او علاوه بر کار تجارت، در دکوراسیون نیز مهارت داشت و عتیقه دار بزرگی بود.

 فعالیت های گسترده اقتصادی او باعث شد در آستانه انقلاب اسلامی به قهر انقلابی دچار شود. اموال خانم افشار در ابتدای انقلاب توقیف شدند و دیگر خبری از او نداشتیم تا سرنوشت روزهای پایانی زندگیش، مانند ابتدای زندگی او در پرده ای از ابهام باشد.