عراق-موصل-عکس تزیینی-آسوشیتدپرس
مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی نسبت به پیامدهای منفی بحران اخیر عراق در ایران هشدار داد. گروه اسلامگرای تندروی داعش به همراه چند گروه مسلح دیگر ظرف دوازده روز اخیر کنترل مناطق وسیعی از عراق را به دست گرفتند.
گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس هشدار داده است که بحران اخیر عراق می تواند تهدیدی برای امنیت و تمامیت ارضی ایران باشد. در بخشی از این گزارش آمده است :
«گسترش ناامنی، افراط گرایی و تنش های مذهبی در عراق و سرایت آن به ایران، تنش‌ها و تهدیدات جدی در داخل ایران بوجود خواهد آورد. همچنین تجزیه عراق در نتیجه تسلط داعش به عنوان تهدیدی برای تمامیت ارضی کشور و یکپارچگی سرزمینی محسوب می شود که در بلند مدت می‌تواند باعث تشدید روندهای واگرایانه در کشور شود. پیشروی داعش در استان دیاله و رسیدن آن به حدود شصت کیلومتری مرزهای ایران به این گروه امکان می‌دهد تا فعالیت‌های تروریستی را با سهولت‌های بیشتری به داخل ایران گسترش دهد و در نتیجه این فعالیت ها، امنیت کشور به خصوص امنیت در مناطق مرزی به شدت تهدید شود.»
گزارش به روشنی نشان می دهد که نگرانی ایران از تحولات عراق تنها مربوط به موضوع هلال شیعی و یا کنار رفتن دولت شیعی در بغداد نیست. بلکه بخشی از تلاشهای ایران در عراق، به خاطر نگرانی هایی است که این کشور برای امنیت ملی خود احساس می کند.
همانگونه که گزارش به ما می گوید، تجزیه عراق در نتیجه تسلط داعش می تواند باعث تشدید روندهای واگرایانه در ایران شود. برای آنکه به عمق نگرانی های ایران در این زمینه پی ببریم کافی است نگاهی داشته باشیم به مرزهای غرب ایران و گوناگونی اقوامی که در این مناطق و در نزدیکی مرزهای عراق ساکن هستند.
۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک خوزستان با عراق
در جنوب غرب ایران، استان پراهمیت خوزستان قرار دارد. این استان دارای ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق است؛ یعنی از فاو در خلیج فارس تا شهرهای العماره و علی الغربی در عراق.
استانی پهناور، حاصلخیز و سرشار از منابع نفت که ۶۰ درصد از نفت ایران از چاه های این استان استخراج می شوند و صنایع بزرگ نفتی نیز در همین استان قرار دارند. در این استان که جمعیت آن حدودا چهار و نیم میلیون نفر تخمین زده می شود، دو جمعیت بزرگ فارس – شامل لرها – و عرب زندگی می کنند. گفته می شود تا چهل درصد جمعیت این استان عرب زبان هستند.
شادگان ، سوسنگرد، هویزه مناطق اصلی عرب نشین خوزستان هستند. در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق بسیاری از عشایر و روستاهای عرب نشین حاشیه مرز ایران و عراق به سمت شهرهایی چون اهواز و ماهشهر مهاجرت کردند به گونه ای که امروز جمعیت عربهای ساکن شهر یک میلیون نفری اهواز ، تا پنجاه درصد تخمین زده می شود. بندر صنعتی و مهم خرمشهر نیز که در زمان جنگ رو به ویرانی نهاد، در سالهای پس از جنگ به مکانی برای جذب بی خانمانهای جنگ تبدیل شد.
در عوض شهرهای شمالی ، شرقی و برخی شهرهای مرکزی این استان ، همچون دزفول، اندیمشک ، شوش، مسجد سلیمان و بهبهان دارای اکثریت جمعیتی فارس – شامل لرها – هستند. شهرهای اهواز، خرمشهر، آبادان، ماهشهر و بندر امام نیز شهرهایی با ترکیب جمعیتی فارس و عرب هستند.
مردم استان خوزستان شیعه مذهب هستند و تنها اقلیت بسیار کوچکی از صائبی ها، زرتشتی ها و مسیحیان ارمنی در شهرهای بزرگ این استان ساکن هستند. مقامات ایران همواره با حساسیت موضوعات امنیتی این استان را دنبال می کنند. استانی که صدام حسین تلاش فراوان کرد تا آن را از ایران جدا کند اما موفق نشد. گفتنی است که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز از عربهای همین استان است.
پانزده درصد از ذخائر گازی ایران در ایلام
مرزهای استان ایلام یک سوم مرزهای مشترک ایران و عراق را تشکیل می دهند و همچون استان خوزستان دارای ۴۲۰ کیلومتر مرز بین المللی با عراق است. این استان بیش از نیم میلون نفر جمعیت دارد که هشتاد درصد آنها را کردها و مابقی را لرها – فارس ها – تشکیل می دهند.
فاصله بغداد تا ایلام چندان زیاد نیست و همین موضوع باعث شد تا در دهه های گذشته جمعیت زیادی از ساکنان این استان در بغداد ساکن شوند و یا راه تجارت میان ایران و عراق را بر عهده بگیرند. همین نزدیکی موجب شد تا در زمان جنگ ایران و عراق، این استان ویرانی های سنگینی را متحمل شود.
مردمان این استان شیعه مذهب هستند اما از لحاظ زبانی به دو گروه عمده تقسیم می شوند. اکثریت جمعیت به زبان کردی ایلامی یا انگونه که در عراق گفته می شود ، کردی فیلی صحبت می کنند. به جزدهلران و آبدانان که مردمان آن به لری صحبت می کنند، سایر مناطق به زبان کردی ایلامی صحبت می کنند. مردمان ایوان نیز گرچه به کردی تکلم می کنند اما به کردی کلهری سخن می گویند.
استان ایلام در بردارنده پانزده درصد از ذخائر گازی ایران است و جزو استانهای نفت خیز ایران محسوب می شود و صنایع نفت و پتروشیمی در سالهای گذشته در آن راه اندازی شده است. دولت حسن روحانی چند ماه پیش برنامه ای را در دست گرفت که بر اساس آن بیش از ۵۰ هزار هکتار از زمین های این استان زیر کشت صنعتی خواهند رفت.
مرزهای استراتژیک کرمانشاه و عراق
از مندلی و مقدادیه تا خانقین و حلبچه، مرزهای کشور عراق به طول ۳۳۰ کیلومتر با استان کرمانشاه ایران همسایه است. کرمانشاه دارای دو میلیون نفر جمعیت است که بیش از ۹۰ درصد ساکنان آن کرد هستند. این استان دربردارنده بزرگترین جمعیت کرد ایران است و اکثریت ساکنان آن را شیعیان تشکیل می دهد اما جمعیت اهل سنت نیز در شهرستانهای روانسر و جوانرود زندگی می کنند.
همچنین این استان دربردارنده یکی از جمعیت های مذهبی خاص ایران هست. گروهی به نام یارسان یا اهل حق که شاخه ای از مذهب تشیع است ولی تمایزهایی با اکثریت شیعه ایران دارند و همین اختلاف موجب اعمال برخی محدودیت از سوی حکومت ایران بر این جمعیت شده است.از شمار جمعیت اهل حق آمار روشنی ارائه نشده است اما بیشتر پیروان این مذهب در شهر کرمانشاه و شهرستانهای ماهی دشت، کرند و سرپل ذهاب زندگی می کنند.
۱۸۰ کیلومتر مرز مشترک کردستان با عراق
در کردستان ایران، برخلاف کرمانشاه اکثریت جمعیت را کردهای سنی تشکیل می دهند. جمعیت این استان یک و نیم ملیون نفر است و با عراق دارای ۱۸۰ کیلومتر مرز مشترک است. استان کردستان در نزدیکی پنجوین و سلیمانیه، دو شهر کردنشین در اقلیم کردستان عراق هستند.
در این استان علاوه بر کردهای سنی مذهب، آذری های شیعه مذهب نیز زندگی می کنند. آذری ها – ترکها – که حدود ۱۵ درصد جمعیت کردستان را تشکیل می دهند بیشتر در شهرستانهای قروه و بیجار زندگی می کنند.
کردهای کردستان برخلاف کردهای کرمانشاه که به کردی ” کرمانجی” صحبت می کند به کردی “سورانی” تکلم می کنند. در این استان همچنین بر خلاف دیگر استان کردنشین – کرمانشاه –احزاب جدایی طلب و مسلح کرد برای دهها سال فعالیت می کنند و هر از چند گاهی خبر از درگیری های نظامی در مناطق مرزی این استان با عراق و یا اعدام اعضای این گروهها منتشر می شود.
آذربایجان غربی، پنجمین همسایه ایرانی عراق
آخرین استان ایران که با عراق همسایه است، آذربایجان غربی است. طول مرزهای مشترک این استان با کشور عراق – اقلیم کردستان عراق – ۲۵۲ کیلومتر است. در این استان بیش از سه میلیون نفر ساکن هستند.
در شمال این استان آذری ها زندگی می کنند که به زبان آذری – یکی از شاخه های ترکی – صحبت می کنند و در همسایگی مرزهای کشور ترکیه هستند. آذری ها بیش از ۷۰ درصد جمعیت استان را تشکیل می دهند و پس از آنها کردها دومین جمعیت بزرگ را تشکیل می دهند. کردها در شهرهایی چون مهاباد، سردشت، پیرانشهر و بوکان زندگی می کنند در حالی که شهرهایی چون نقده ، شاهین دژ، میاندوآب، تکاب ، ماکو، خوی و سلماس آذری نشین هستند.
شهر ارومیه که مرکز این استان است دارای جمعیت آذری و کرد است. کردها در همسایگی کردهای عراق هستند و آذری ها در همسایگی ترکیه و جمهوری آذرباییجان زندگی می کنند. در مناطق مرزی کردنشین این استان همچون برخی مناطق مرزی استان کردستان، گروههای جدایی طلب و مسلح کرد فعالیت می کنند و هر از گاهی درگیری هایی میان نیروهای ایرانی و کرد مخابره می شود. در این استان و به ویژه در شهر ارومیه اقلیت کوچکی از ارمنی ها و آشوری ها نیز زندگی می کنند.
نگاهی کلی به همین پنج استان ایران کافی است تا متوجه عمق نگرانی های امنیتی دولت ایران نسبت به تحولات امروزی عراق شد. به بیانی دیگر ایران نه تنها برای امنیت عراق و ثبات مالکی که برای امنیت خود و ثبات مرزهای غربی اش نیز نگرانی های جدی دارد.