کلمه – محمد حسین آزاد:
زمان زیادی تا موعد بررسی عملکرد حقوق بشر جمهوری اسلامی در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد تحت سازوکار جهانی نظارت دوره ای (UPR) نمانده و جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه روز چهارشنبه با اشاره این رویداد گفته است: “استراتژی جمهوری اسلامی ایران تعامل فعال و سازنده با این مکانیزم بین المللی است”.
معاون و برادر بزرگتر رییس قوه قضاییه همچنین با اشاره به اعزام هیاتی از قوه قضاییه به اجلاس شورای حقوق بشر ژنو گفته است: “مکانیزم “یو پی آر” نخستین مکانیزم گزارشگری به دور از نفوذ دولت‌های بزرگ است و به طور منظم همه کشورها از جمله آنهایی که در غرب با بدترین روش‌های حقوق بشری بیشترین داعیه‌های حقوق بشری را دارند باید پاسخگو باشند. ایران نه تنها حامی این مکانیزم است بلکه خود نقش بسیار فعالی در تهیه گزارش یو پی آر مربوط به خودش داشته است”.
یو پی آر چیست؟
شورای حقوق بشر توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مارس ۲۰۰۶ با تصویب قطعنامه ۶۰/۲۵۱ ایجاد شده است. در میان سازوکارهای نظارتی این شورا “بررسی دوره ای جهانی” (UPR) که مختص به ارزیابی وضعیت حقوق بشر در تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد است واجد اهمیت و نوآوری است، در این سازوکار دوره ای (هر پنج سال، یک بار) علاوه بر سایر دول عضو شورا، سازمان های غیردولتی و جامعه مدنی نیز در بررسی عملکرد هر دولت نقش دارند.
در این سازوکار در موعد از پیش تعیین شده همزمان گزارش رسمی دولت از وضعیت حقوق بشر، و گزارش نهادهای غیردولتی و نظرات سایر کشورها در مورد وضع آن کشور بررسی و جمع بندی می شود. بنابراین آنچه در این سازوکار بین المللی تازگی دارد، حضور نهادهای غیردولتی و سازمان های مردم نهاد در جریان آن است، تا دیگر دولت ها که عمده ترین ناقضان حقوق بشرند خود قاضی محاکمه خویش نباشند.
نهادهای جامعه مدنی و غیردولتی ملی و بین المللی از دو سو امکان مشارکت در این روند را دارند، اولا مسیر مستقیم گزارش دهی به شورای حقوق بشر است و مهمتر از آن برای کنشگران داخلی، مشارکت در تدوین گزارش ملی هر کشور است. تا اساسا گزارش یکجانبه ای از سوی حکومت ارائه نشود و گزارش ارائه شده جنبه ملی پیدا کند.
ایران و یو پی آر
بهمن ماه ۱۳۸۸ جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار تحت این داوری قرار گرفت. با این حال در آن ایام هیچ جنبنده مدنی حق تنفس نداشت، چه برسد به اطلاع و یا مشارکت در تدوین گزارش ملی.
از زمان روی کارآمدن دولت نهم، حوزه تعاملات حقوق بشری بین المللی از چارچوب وزارت خارجه، خارج و به دست جواد لاریجانی، که دارای مدرک دکترای ریاضیات بوده و حتی یک ساعت در سر کلاس های دانشکده حقوق حضور نداشته افتاد. این روند البته همراه بود با تشکیل مجموعه ای تحت مدیریت وی به نام ستاد حقوق بشر.
با روی کار آمدن دولت یازدهم و معرفی جواد ظریف برای وزارت امور خارجه، این خوشبینی به وجود آمد که تعاملات بین المللی حقوق بشر سامان گیرد، چه آنکه تدوین و انتشار منشور حقوق شهروندی نیز از وعده های صد روزه دولت حسن روحانی بود.
تیرماه سال جاری حسن اسدی زیدآبادی، زندانی سیاسی سبز، در نامه ای سرگشاده خطاب به وزیر امور خارجه، خواستار ایجاد فضای مشارکت جامعه مدنی در تهیه گزارش ایران و انتشار گزارش رسمی دولت در رسانه ها شد.
در بخشی از نامه وی با اشاره به روند سال ۸۸ آمده بود: “متاسفانه در دور پیشین، حق جامعه مدنی ما نقض شد. نهادهای جامعه مدنی که در آن سال تحت سخت ترین سرکوب ها قرار داشتند نه تنها در جریان گزارش دولتی قرار نگرفتند بلکه حاکمیت با معرفی تعدادی از انجمن های خودساخته، غیر مرتبط و غیر تخصصی همچون مجمع جهانی اهل بیت، خیریه اویس قرنی، انجمن دفاع از قربانیان خشونت، انجمن ریحانه النبی و … به مدیریتی فریبکارانه روی آورد. اکنون بایسته است با ایجاد یک فضای امن این امکان در اختیار همگان به ویژه کنشگران داخلی قرار گیرد.”
در آن نامه با توجه به حق ایرانیان برای مشارکت در روند گزارش دهی اشاره شده بود: “مردم ما همانگونه که محقند از متن توافق نامه های هسته ای رسما مطلع شوند -که خوشبختانه در دوره شما رخ داد- حق دارند از گزارش های ادواری دولت جمهوری اسلامی ایران به نهادهای جهانی در خصوص وضعیت حقوق بشر به زبان فارسی مطلع گردند و حتی پیش از تسلیم آنها اظهار نظر کنند. در این صورت امکان گفتگوی حقوق بشری در عرصه عمومی و قضاوت در مورد مواضع حاکمان به شکل موثرتری فراهم می شود.”
اما به رغم این درخواست و مطالبات این چنینی، متاسفانه وزارت خارجه هیچ گامی در این زمینه بر نداشت و دکتر جواد ظریف که تا پیش از بازگشت به عرصه دیپلماسی در دانشگاه درس حقوق بشر می داد، بار دیگر سکان را به دست جواد لاریجانی داد که همزمان با ریاست ستاد حقوق بشر، ریاست پژوهشگاه دانش های بنیادی (فیزیک نظری سابق) را هم از بیست و پنج سال پیش تاکنون برعهده داشته است.
می توان از همین حالا سرنوشت گزارش ایران را حدس زد، گزارشی که به روال شخصیت جواد لاریجانی که وقتی انگلیسی صحبت می کند محتوای حرفهایش هم فرق می کند، برای بیگانگان، دشمنان، منحرفان و … قابل مطالعه خواهد بود اما هیچ روزنامه و سایت فارسی رسمی به متن فارسی آن دسترسی نخواهد داشت.