کلمه – علی بردبار:
مقام محترم رهبری در پاسخ به درخواست معاون اول رئیس جمهور برای دریافت پیامی خطاب به همایش ملی ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد، متنی نوشت که هدف از آن نمی تواند چیزی جز نمایش جدیت ایشان در برخورد با فساد و در عین حال اوقات تلخی با دولت باشد. آیت الله خامنه ای در پاسخ به نامه آقای جهانگیری، “مرقومه” ای را به جای “پیام رسمی” ارسال کرد که جهانگیری متن آن را از تریبون همین همایش قرائت کرد: نفس اهتمام آقایان به امر مبارزه با فساد را تحسین می‌کنم، لکن این سمینار و امثال آن بناست چه معجزه‌ای بکند؟ مگر وضعیت برای شما مسئولان سه قوه روشن نیست؟ با توجه به شرایط مناسب و امیدبخشی که از لحاظ همدلی و هماهنگی و همفکری بین مسئولان امر وجود دارد، چرا اقدام قاطع و اساسی انجام نمی‌گیرد که نتیجه را همه بطور ملموس مشاهده کنند. توقع من از آقایان محترم این است که چه با سمینار و چه بدون آن، تصمیمات قاطع و عملی بدون هرگونه ملاحظه‌ای بگیرند و اجرا کنند. موفق باشید.»
اگرچه مخاطب این مرقومه ی حاکی از «توقع» رهبری، سران سه قوه هستند، اما مشخص است که به نوعی دولت که از طریق معاون اول آن در پی برگزاری این سمینار بوده، هدف اصلی این اوقات تلخی رهبری است. این اوقات تلخی هم جلوه قابل توجه و خوبی می تواند داشته باشد، چرا که بهره خوبی از حقیقت دارد. حق با رهبری است چون مبارزه با فساد نیاز به اقدام دارد و احتمالا در این باره تاکنون حرف و مقاله به قدر کفایت گفته و نوشته شده تا نیاز زیادی به یک سمینار دیگر نداشته باشد. اما آیا بحث به همین جا ختم می شود؟ به نظر خیر. این اقدام رهبری تازه راه برای گفت و گویی بیشتر درباره فساد را باز می کند که بیش از هرکسی خود ایشان خطاب آن هستند.
اولین مورد، برخورد گزینشی و تبعیض آمیزی است که از مجموعه رفتار ایشان درباره فساد برداشت می شود. اینکه برگزاری سمیناری در این باره با عتاب ایشان مواجه شود، آن هم در حالی که درباره بزرگ ترین اختلاس تاریخ کشور، تنها عبارت “کش ندهید” از ایشان در خاطره ها نشسته، پیام خوبی برای اصل مبارزه با فساد محسوب نمی شود. این تبعیض که نشانه های فراوان دیگری وجود آن را تیید می کند، از بار صداقت و جدیت خواسته مبارزه با فساد می کاهد و این نکته را به ذهن متبادر می کند که نکند این پروژه و شعار، خارج از انگیزه های رقابتی و حذف منتقدان از صحنه باشد.
دومین نکته که مهم تر است اینکه رهبری تا کی می خواهد تنها مطالبه گری غیر پاسخگو باشند؟ آیت الله خامنه ای مرتبا از همه بازخواست می کند، توضیح می خواهد و درباره کاستی ها دیگران را شماتت می کند. اینکه موضع بالای رهبری ایجاب می کند که ایشان در برخی مواردی که قانون اجازه می دهد، از مسئولان توضیح بخواهند منطقی است، اما آیا با توجه به اینکه ایشان و مجموعه های متعدد تحت مدیریتشان از بیشترین اختیار و موثرترین عملکرد، حتی در قیاس با دولت برخوردارند، ایشان را مجاب نمی کند که یک بار هم خودشان گزارش دهند و سهم خود در ضعف ها و مشکلات را تعیین کنند؟ متاسفانه با تعریف ناقص و ناکارآمدی که از مجلس خبرگان وجود دارد امیدی به این نهاد برای انجام وظیفه نظارت بر رهبری نیست، با این وصف آیا رهبری حتی شده به طور صوری نمی خواهند که به ملت گزارش عملکرد خود و مجموعه های تحت مدیریتشان را توضیح دهند؟
در حال حاضر طبق برآورد کارشناسان و مدیران اقتصادی کشور، نهادهای تحت نظارت و مدیریت مستقیم رهبری که از دست دولت خارج هستند بین ۵۵ تا ۶۵ درصد سرمایه کشور را در اختیار دارند. یعنی دولت تنها در حدی بودجه در اختیار دارد که تعهدات خود به خیل کارکنان و پرداخت یارانه ها و امور جاری کشور را تامین کند. اما نهادهای تحت هدایت رهبری عملا بدون دخالت و نظارت نهادهای مردمی و ناظر قوی، بیشترین سرمایه کشور را در اختیار گرفته اند. این مساله حتی در دوره تمامیت خواه ترین دوران پادشاهی ایران پس از شکل گیری دولت و حساب و کتاب سازمان برنامه و شکل گیری بودجه بندی نوین سابقه نداشته است. چنین تجمع ثروت و سرمایه که با قدرت مطلقه و بلامنازع و بلانظارتی، اگر به شکل محیرالعقولی خود مرکز فساد اقتصادی به معنای لفت و لیس اعضای آن نشده باشد، حتما دچار فساد قدرت و فساد سیاسی هست. فسادی که خود مادر سایر فسادها از جمله فساد اقتصادی محسوب می شود.
رهبری و نهادهای تحت نظارت ایشان همچون سپاه، بنیادهای اقتصادی متعدد، نهادهای مذهبی فراوان و غیره همه منابع قدرت و ثروت را در اختیار دارند. سپاه به تنهایی به تعبیر سید محمد خاتمی، پول و اسلحه و اطلاعات را همزمان در اختیار خود دارد. مساله ای که دیروز در همایش مبارزه با فساد، از سوی رئیس جمهور روحانی با صراحت بیشتری تکرار شد و او گفت که “اگر تفنگ، پول، روزنامه و سایت همه در یک جا جمع شوند شک نداشته باشید که حتماً فساد خواهد داشت و دنیا با توجه به این موضوع بوده که این موارد را از هم تفکیک کرده است.”
تقریبا همه پروژه های بزرگ اقتصادی کشور تحت تیول سپاه است. سیاست و امنیت در این نهاد تعیین و کنترل می شود. پولدارترین سایت ها و خبرگزاری های کشور را در اختیار دارد و به کسی هم پاسخگو نیست. مقام محترم رهبری خود انصاف دهند، آیا سپاه این گونه کانون فساد محسوب نمی شود؟ به سپاه چه مربوط است که خبرگزاری می زند و در آن خط سیاسی خاصی را تقویت و خط دیگری را می کوبد؟ شان راه اندازی خبرگزاری های فارس و تسنیم و سایت های متعددی چون مشرق نیوز، بسیج نیوز و مجموعه سایت های شبکه اطلس و روزنامه ها و نشریات متعدد دیگری که با بودجه کلان سپاه اداره می شوند، چیست؟ فاصله بودجه در اختیار و حقوق آنها با سایر رسانه های خصوصی و حتی دولتی به اندازه کافی گویای واقعیت های موجود کشور است. این فساد نیست؟ آیا این به هم ریختن ساختار رسانه ای کشور نیست که سلامت و آزادی آن می تواند کار بسیاری از نهادهای نظارتی را کمتر کرده و با سامان دادن به نظارت مدنی مطبوعات بر امور کشور از فساد بکاهد؟
حضرت آیت الله خامنه ای! بحث این یادداشت این نیست که شخص شما اهل زندگی اشرافی ودست اندازی به بیت المال برای خود و اطرافیانتان هستید. خیر، هم اخبار و هم نقل قول های دوستان و منتقدان شما نشان می دهد که در زمینه ساده زیستی در زندگی شخصی، ایرادی به شما وارد نیست. اما این کافی نیست. شما رهبر کشور هستید و اگر فرمان به “کش ندادن” یک فساد بدهید، راه را برای همه مفسدان باز کرده اید. و نیز فسادی عظیم تر و مهلک تر تحت لوای قدرت مطلقه غیرپاسخگو و نظارت ناپذیر پیش می آید که ربطی به سلامت فردی ندارد.
سپاه بی بروبرگرد نسبت به گذشته ای که تنها در خدمت وظیفه اصلی اش که پاسداری از حریم میهن و عدم دخالت در اقتصاد و سیاست بود، ناپاک تر و فاسدتر شده است. این را خود به خوبی می دانید. بزرگ ترین حیف و میل ها در نهادهای متعدد غیر ضرور تحت نظارت شما در حال وقوع است، از اقتدار لازم برای دولت منتخب کاسته شده و تجمیع قوای کشور در نهاد دولت چرخشی و تحت رای ملت وجود ندارد. شفافیت به عنوان اصل اساسی پیشگیرانه از فساد وجود ندارد و رسانه ها امکان تحرک چندانی برای گردش آزاد اخبار و اطلاعات ندارند. همه اینها فسادآور است.
در این صورت ما هم با آیت الله خامنه ای همدلیم که رفع فساد با سمینار حل نمی شود. اما با ایشان هم نظر نیستیم که رفع آن کار دولت و دیگر قوا به تنهایی است. حتی موارد خاصی مثل عدم رسیدگی به فساد دانه درشت هایی چون فاضل لاریجانی که فیلم آن توسط احمدی نژاد پخش شد، راه حل ریشه ای برخورد با فساد نیست. ریشه فساد کلان اقتصادی در کشور، فساد سیاسی است که ناشی از نظارت پذیری هسته مرکزی قدرت در ایران به مدیریت رهبری است.
مشکل فساد با سمینار حل نمی شود، با تصمیم و اقدام رهبری آغاز می شود. هر زمان که این فسادهای ناشی از تمرکز قدرت و سوء تدبیر رهبری و نهادهای تابعه ایشان از کشور رخت بربست، تازه می توان وارد فرایند عملیاتی آن به صورت سیستمی شد تا سلامت به نظام مالی و اداری کشور بازگردد.